न्यूक्लिअर हा शब्द ऐकताच आपल्याला आठवतात चार मुख्य गोष्टी
१) हिरोशिमा, नागासाकी
२) पोखरण
३) चर्नोबिल
४) फुकुशिमा
या चारही गोष्टी म्हणजे प्रचंड विध्वंस अशी आपली एकंदर भावना असते. त्यामुळे आपण न्यूक्लिअर हा शब्द ऐकताच काहीसे घाबरतो. आणि हा फक्त जैतापूरवाल्यांचा वा भारतीयांचा प्रॉब्लेम नाही तर हा एक वैश्विक प्रॉब्लेम आहे की न्यूक्लिअर हा शब्द ऐकताच जगातील सर्व देशांची माणसे माणसे काहीशी घाबरतात.
लहानपणी आपल्याला एक अनामिक भीती घातली जाते, भोकाडीची भीती. आणि आपण आयुष्यात कधीही भोकाडी पाहीली नसूनही भोकाडीला प्रचंड घाबरत असतो. या भोकडीच्या भीतीपायी आपण आपल्याला आवडत असलेल्या गोष्टीसुद्धा करण्यापासून स्वतःला रोखतो. पण मोठे झाल्यावर आपल्याला कळते की भोकाडी वगैरे काही नसते, आणि मग आपण भोकाडीला अजिबात घाबरत नाही. पण ज्या गोष्टींचे आपल्याला ज्ञान नाही किंवा अर्धवट ज्ञान आहे, ज्या गोष्टींबद्दल आपल्या ज्ञानात केवळ गैरसमज आहेत व आपण ते गैरसमज हेच सत्य आहे असे मानतो, वा ज्या गोष्टीबद्दल आपण फक्त इतरांचे कल्पनारंजन ऐकलेले आहे, त्या गोष्टींना आपण शिकलो, मोठे झालो, किंवा अगदी म्हातारे झालो तरीही घाबरत असतो. उदाहरणार्थ देव, सैतान, भूत, पिशाच्च, एलियन वगैरे.
अगदी असेच आपण न्यूक्लिअर विज्ञानाबद्दल आपल्याला सत्य माहीत नसल्याने किंवा त्याबद्दल आपल्या मनात असलेले वा पेरले गेलेले गैरसमज हेच सत्य आहे असे मानल्याने न्यूक्लिअर एनर्जीला घाबरत असतो.
जगात एनर्जीचे अगदी कमी ऑप्शन्स आहेत. एनर्जी किंवा पावर म्हणजे ढोबळपणे इलेक्ट्रिसिटी असे आपण समजतो, कारण आपले सर्वाधिक काम हे इलेक्ट्रिक एनर्जीच करत असते. जगातील प्रमुख पावर सोर्सेस आणि त्यांचा ऊर्जानिर्मितीतील सहभाग हे पुढीलप्रमाणे आहेत.
१) कोळसा - ४० टक्के
२) नैसर्गिक वायू - २३ टक्के
३) जलविद्युत - १६ टक्के
४) इतर रिन्यूएबल - ८ टक्के
५) पेट्रोलियम - ४ टक्के
६) न्यूक्लिअर - १० टक्के
यातील प्रत्येक स्रोतापासून वीज निर्माण होण्याच्या प्रक्रियेत काही धोका, जोखीम किंवा रिस्क असते. म्हणजे या स्रोतांपासून वीजनिर्मिती केल्यामुळे किंवा करण्याच्या प्रक्रीयेमुळे माणसांना प्राण गमावावे लागू शकतात. वॉट अवर हे वीजशक्ती मोजण्याचे एक एकक आहे. जसे एक हजार जीबी म्हणजे एक टीबी हे आपल्याला माहीत आहे, तसेच एक हजार गिगा वॉट अवर म्हणजे एक टेरा वॉट अवर होत. तर साधारण या सर्व स्रोतांपासून प्रत्येकी एक टेरा वॉट अवर वीजशक्ती निर्माण होताना साधारणतः किती माणसांचा मृत्यू होतो याची एक आकडेवारी पाहू. काय वाटते? प्रति टेरा वॉट अवर वीजशक्ती निर्माण करत असताना कोणत्या स्रोतामुळे सर्वाधिक माणसे मरत असतील? न्यूक्लिअर स्रोत यात सर्वात जास्त रिस्क असलेला स्रोत असेल का? की दोन नंबरचा स्रोत असेल? मी मुद्दाम न्यूक्लिअरचा आकडा सर्वात शेवटी सांगेल. तर वरील स्रोतांमुळे प्रति टेरा वॉट अवर वीजशक्ती निर्माण करत असताना होणाऱ्या मृत्यूंचे प्रमाण पुढीलप्रमाणे आहे.
१) कोळसा - १६१ मृत्यू
२) नैसर्गिक वायू - ४ मृत्यू
३) जलविद्युत - १.४ मृत्यू
४) इतर रिन्यूएबल - ०.७ मृत्यू
५) पेट्रोलियम - ३६ मृत्यू
म्हणजेच एक टेरा वॉट अवर वीजशक्ती निर्माण करत असताना कोळसा हा स्रोत वापरल्याने जगात सरासरी १६१ लोकांचे मृत्यू होतात. तर पेट्रोलियममुळे ३६ लोकांचे मृत्यू होतात. मग एक टेरा वॉट अवर वीजशक्ती निर्माण करत असताना न्यूक्लिअरमुळे किती मृत्यू होत असतील? १००? की २०० की ५०?
काय वाटते? न्यूक्लिअर हे इतर सर्वांपेक्षा धोकादायक वाटते ना? मग न्यूक्लिअरमुळे होणारे मृत्यू किती असतील?
चला तर सांगतो की एक टेरा वॉट अवर इतकी वीजशक्ती निर्माण करत असताना न्यूक्लिअरमुळे केवळ ०.०४ इतके मृत्यू होतात. किंवा हेच थोड्या वेगळ्या भाषेत सांगायचे झाले तर विंड, सोलार हे न्यूक्लिअर पेक्षा १७ पट अधिक धोकादायक, जलविद्युत हे न्यूक्लिअर पेक्षा ३५ पट अधिक धोकादायक तर कोळसा हा न्यूक्लिअर पेक्षा तब्बल ४०२५ पट अधिक इतका प्रचंड धोकादायक असतो. आणि म्हणूनच आपल्या अज्ञानातून निर्माण झालेल्या समजुतीच्या उलट न्यूक्लिअर हा स्रोत जगातील सर्वात सुरक्षित असा स्रोत ठरतो. हे भोकाडी सारखेच झाले की नाही? लहानपणी आपण समजायचो की भोकाडी प्रचंड धोकादायक आहे, पण मोठेपणी (अक्कल आली तर) कळते की भोकाडीपासून आपल्याला काहीच धोका नाही. तसेच न्यूक्लिअर एनर्जी बद्दल सत्य जाणून घेतले तर कळते की उलटे न्यूक्लिअर एनर्जी हा खरेतर जगातील सर्वात सुरक्षित स्रोत आहे. म्हणजेच खरेतर गंगाधर ही शक्तिमान है.
माहीतीचे मुख्य स्रोत
https://www.iea.org/publications/freepublications/
(Key World Energy Statistics 2016)
https://www.nextbigfuture.com/2011/03/deaths-per-twh-by-energy-source.html
